ΘΕΑΝΩ ΦΩΤΙΟΥ-«ΦΕΡΝΟΥΜΕ ΝΟΜΟ-ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΝΑ ΔΟΜΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ»

Θεανώ Φωτίου: Στόχος μας να δομήσουμε νέα κουλτούρα αλληλεγγύης

Οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες δεν πρέπει να είναι εκτός της κοινωνίας, δεν πρέπει να είναι άνθρωποι εξαρτώμενοι από το κράτος. Το κράτος οφείλει να τους βοηθήσει και να τους δώσει τα εφόδια ώστε να ανεξαρτητοποιηθούν και να πάρουν τις ζωές τους στα χέρια τους. Όταν εφαρμοστεί αυτό το σχέδιο, θα δείτε ότι και η κοινωνία θα αλλάξει, θα δεχτεί αυτούς τους ανθρώπους ως ισότιμους πολίτες, που είναι. Γι’ αυτό επεξεργαζόμαστε έναν νέο νόμο-πλαίσιο, δηλαδή το Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Δεν είναι λίγες οι μικρές ή και μεγάλες πρωτοβουλίες που παίρνει το υπουργείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης εδώ και ένα χρόνο: η Κάρτα Αλληλεγγύης, το δωρεάν ρεύμα και νερό, η επιδότηση ενοικίου, τα γεύματα στα σχολεία, το λεωφορείο αστέγων, τα Κέντρα Κοινότητας κ.λπ. Οι περισσότερες από αυτές περνούν «στα ψιλά» των ειδήσεων. Συζητάμε με την αρμόδια υπουργό Θεανώ Φωτίου για το νόμο-πλαίσιο που ετοιμάζεται και θα θεσμοθετήσει για πρώτη φορά ένα Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου.

Συμπληρώνετε ένα χρόνο στο υπουργείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Έχει δοθεί η εντύπωση, λόγω των συνεπειών της οικονομικής κρίσης που βιώνουμε, πως το χαρτοφυλάκιό σας περιλαμβάνει μόνο τη στήριξη όσων ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Τι άλλο περιλαμβάνει;

Η κοινωνική προστασία στην Ελλάδα, όπως δομήθηκε όλα αυτά τα χρόνια, είναι ένα κουβάρι επιδοματικών παροχών, ιδρυμάτων και νόμων, που πολλές φορές αλληλεπικαλύπτονται ή είναι αντιπαραθετικοί. Το αποτέλεσμα είναι να στήνεται ένα κράτος πρόνοιας για τις ευάλωτες ομάδες, χωρίς να τις στηρίζει ουσιαστικά. Πρέπει όλοι να κατανοήσουν πως πράγματι το υπουργείο αυτό δεν έχει μόνο την ευθύνη αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης, αλλά είναι αφιερωμένο στις ευάλωτες ομάδες. Αυτές είναι επτά, με την πρώτη να αφορά το παιδί, το ορφανό, το εγκαταλελειμμένο, το ασυνόδευτο προσφυγόπουλο, το παιδί που ζει σε κακοποιητικό περιβάλλον, το παιδί που στερείται όσα δικαιούται και έχει ανάγκη. Η δεύτερη κατηγορία αφορά τον ηλικιωμένο, που δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί, που αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας είτε νοητικά είτε κινητικά, που ζει μόνος του. Η Τρίτη περιλαμβάνει τα άτομα με αναπηρία, η τέταρτη τα εξαρτημένα άτομα, η Πέμπτη  τους άστεγους, η έκτη τις ειδικές πολιτισμικές ομάδες, όπως για παράδειγμα οι Ρομά και η τελευταία αφορά τους άπορους, που η κρίση διόγκωσε τον αριθμό τους, αφού σε κίνδυνο φτώχειας βρίσκεται το 50% της ελληνικής κοινωνίας. Επομένως, καταλαβαίνετε πως το υπουργείο αυτό δεν είναι υπεύθυνο μόνο για τη διαχείριση της ανθρωπιστικής κρίσης και τη στήριξη των θυμάτων της, αλλά για ολόκληρη την κοινωνία.

Αναφερθήκατε και στην επιδοματική πολιτική. Μπορεί η οικονομική στήριξη –και μάλιστα με ελάχιστα ποσά- να στηρίξει ουσιαστικά αυτές τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες;

Σαφώς και η επιδοματική πολιτική είναι εξαιρετικά σημαντική, όμως είναι άκαρπη αν δεν έχεις τις απαραίτητες υπηρεσίες και δομές για να την υποστηρίξεις. Αν, για παράδειγμα, δίνουμε ένα επίδομα για το παιδί, το οποίο μάλιστα είναι και εξαιρετικά χαμηλό, δεν λύνουμε το πρόβλημα για τα παιδιά που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Σε αυτά τα παιδιά οφείλουμε να προσφέρουμε δωρεάν όλο το φάσμα της εκπαίδευσης, σίτιση, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, να προβλέψουμε να έχουν πρόσβαση σε πολιτιστικές δραστηριότητες, ώστε να μπορέσουν να μεγαλώσουν σε ένα περιβάλλον προστασίας και μάθησης. Αυτά δεν μπορεί να καλυφθούν από το οικογενειακό επίδομα των σαράντα ευρώ.

Κουλτούρα κοινωνικών συνεργασιών και έγερσης.

Αυτά που αναφέρετε προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός κράτους πρόνοιας, το οποίο έχει ξηλωθεί τα τελευταία έξι χρόνια…

Κάνετε λάθος. Ποτέ δεν υπήρξε κράτος πρόνοιας, καθώς δεν υπήρξε η αντίληψη πως οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες έχουν ανάγκη σειράς υπηρεσιών, με στόχο να ενταχθούν στην κοινωνία και στην εργασία. Κοινωνική προστασία δεν είναι ούτε τα επιδόματα, ούτε τα ιδρύματα. Στην πραγματικότητα είναι η αποϊδρυματοποίηση και η ίδρυση ενός κράτους υπηρεσιών. Γι’ αυτό εμείς προσπαθούμε να κινούμαστε σε δύο κατευθύνσεις, από τη μια να νομοθετούμε άμεσα πυροσβεστικά μέτρα, όπως είναι ο νόμος για την ανθρωπιστική κρίση, και από την άλλη να χτίζουμε το κράτος πρόνοιας.

Υπάρχει ένας απολογισμός των προγραμμάτων που έχουν ήδη τρέξει, όπως για  παράδειγμα η Κάρτα Αλληλεγγύης;

Κοιτάχτε πρέπει πρώτα να πούμε πως η Κάρτα Αλληλεγγύης δεν είναι πια αυτό που ξεκίνησε, αλλά έχει συμπαρασύρει και πολλές παράλληλες δράσεις. Ο κάτοχος της Κάρτας Αλληλεγγύης δικαιούται τώρα πια δωρεάν νερό, είσοδο στα μουσεία, ακόμα και την διαχείριση του κόκκινου δανείου. Η κίνησή μας να φτιάξουμε την Κάρτα Αλληλεγγύης έφερε στην επιφάνεια νέες ανάγκες, οι οποίες σιγά σιγά καλύπτονται για τους 300.000 δικαιούχους της. Αυτό το ρεύμα στήριξης που δημιουργείται μας δίνει ελπίδα, καθώς δημιουργεί κουλτούρα κοινωνικών συνεργασιών και έγερσης, η οποία περνά στο κράτος,  αλλά και στην κοινωνία.

Σίτιση στα σχολεία.

Εδώ και λίγες μέρες έχουν ξεκινήσει πιλοτικά τα σχολικά γεύματα στα εννιά δημοτικά σχολεία του Περάματος. Πώς λειτουργεί αυτό το πρόγραμμα;

Είναι η πρώτη φορά στην Ελλάδα που το κράτος παρέχει ζεστά γεύματα σε μαθητές των δημοτικών σχολείων. Και πιστέψτε με δεν ήταν καθόλου εύκολο να χτίσουμε αυτό το πρόγραμμα, καθώς υπήρχαν πολλές ενστάσεις, οι οποίες λύθηκαν την μέρα που προσφέραμε το πρώτο γεύμα οπόταν όλοι οι φόβοι διαψεύστηκαν. Θέλω κατ’ αρχάς να πω πως την ιδέα αυτή την άκουσα από δασκάλους στη Γκράβα, οι οποίοι συνέλεγαν τρόφιμα από τα σούπερ μάρκετ, τα έδιναν στο Βρεφοκομείο Αθηνών που τα μαγείρευε. Οι δάσκαλοι είχαν ζητήσει από τα παιδιά να φέρνουν στο σχολείο ένα τάπερ και μαχαιροπήρουνα. Κάθε μέρα στις 12 το μεσημέρι ερχόταν το βανάκι με τα φαγητά, τα παιδιά κάθονταν στις τάξεις τους και έτρωγαν, ενώ αν περίσσευε φαγητό το έπαιρναν μαζί τους στα τάπερ. Όταν απότρωγαν, είχαν μάθει να καθαρίζουν το θρανίο τους και το τάπερ τους, μέχρι την επόμενη μέρα. Αυτές τις εικόνες είχα στο νου μου όταν έκανα την περιβόητη δήλωση για τα γεμιστά. Γιατί πράγματι είναι θαυμάσιο να εξοικονομείς από το τίποτα. Γι’ αυτό βάλαμε στόχο τη σίτιση στα σχολεία, που είναι προτεραιότητά μας, καθώς η Ελλάδα έχει με 28,8% το υψηλότερο ποσοστό παιδικής φτώχειας στην Ευρώπη, ενώ έχει πρωτιά και στην παιδική παχυσαρκία. Αρχίσαμε, λοιπόν, με το πρόγραμμα για το κολατσιό, που ετοιμάζεται δωρεάν από εταιρείες με μικρογεύματα και μοιράζεται σε 64 σχολεία της Αθήνας που δεν έχουν κυλικείο, δηλαδή σε 11.000 μαθητές και μαθήτριες. Όταν λειτούργησε αυτό το πρόγραμμα σχεδιάσαμε το επόμενο που αφορά τα ζεστά γεύματα και σιτίζει δωρεάν 1.400 παιδιά. Τα γεύματα τα ετοιμάζουν Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης, δηλαδή συνεταιρισμοί στους οποίους το 40% των μελών ανήκει σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες. Τα χρήματα συλλέγονται μέσω της πλατφόρμας act4Greece της Εθνικής Τράπεζας, όπου ο καθένας μπορεί να προσφέρει όσα χρήματα θέλει. Αυτό το σύστημα, που θεσπίστηκε με νόμο από το υπουργείο, είναι εξαιρετικά διαφανές, καθώς ο καθένας από κάθε γωνιά του πλανήτη δηλώνει επώνυμα πόσα χρήματα καταθέτει για το συγκεκριμένο πρόγραμμα. Στόχος μας είναι το νέο σχολικό έτος να επεκταθεί το πρόγραμμα και να καλύψει το 1/3 των δημοτικών σχολείων της χώρας στις πιο φτωχές περιοχές.

Πόσες ΚΟΙΣΠΕ υπάρχουν; Πώς μπορεί αυτό το πρόγραμμα να επεκταθεί σε όλη τη χώρα;

Σήμερα υπάρχουν μονάχα τρεις στην Αττική. Όμως, θέλουμε να δημιουργηθούν νέες ΚΟΙΣΠΕ για να δοθούν έτσι και θέσεις εργασίας σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως για παράδειγμα σε άνεργες γυναίκες, αλλά και για να στηρίξουμε την κοινωνική οικονομία. Άλλωστε, η υποδομή υπάρχει, καθώς πολλά ιδρύματα έχουν κουζίνες με πιστοποίηση ISO. Μένει να φτιαχτούν ΚΟΙΣΠΕ και ΚΟΙΝΣΕΠ που θα αναλάβουν να τις λειτουργήσουν και να εργαστούν ώστε να μαγειρεύονται τα γεύματα.

Περί χορηγιών.

Ορισμένα από τα προγράμματα που ανακοινώθηκαν ή ήδη τρέχουν χρηματοδοτούνται από ιδιωτικές εταιρείες. Γιατί το κράτος δεν χρηματοδοτεί την κοινωνική πολιτική που σχεδιάζει και στρέφεται σε χορηγούς, με αποτέλεσμα κάποια προγράμματα, όπως το κολατσιό στα σχολεία, να είναι με ημερομηνία λήξης;

Να σας πω, το λεωφορείο για τους άστεγους είναι χορηγία της Παπαστράτος, η οποία όμως περιορίζεται στην ανακατασκευή του λεωφορείου. Το πρόγραμμα θα το τρέξει ο ΟΑΣΑ, που είναι εποπτευόμενος φορέας του δημοσίου, παρέχοντας  οδηγούς, καύσιμα και σχεδιάζοντας τη διαδρομή. Το πρόγραμμα για το δωρεάν νερό το ξεκίνησε, με δική της πρωτοβουλία, η ΕΥΔΑΠ, που είναι επιχείρηση του Δημοσίου. Αυτά τα προγράμματα κινούνται με συντονιστή του κράτος που εγγυάται ότι θα έχουν συνέχεια. Εμείς θέλουμε να κινητοποιήσουμε τους πάντες ώστε να συνδράμουν, καθώς στόχος μας είναι να δομήσουμε νέα κουλτούρα στην κοινωνία, αυτή της αλληλεγγύης. Πρέπει να γίνει κατανοητό στους επικριτές μας πως κάθε τέτοια μικρή πράξη έχει πολλαπλασιαστική ισχύ. Για παράδειγμα, στο πρόγραμμα με τα γεύματα δίνουμε δύναμη στους  δάσκαλους και τους γονείς να κινητοποιηθούν και να σκεφτούν και να υλοποιήσουμε και άλλες δράσεις. Από την άλλη, δεν είναι οι ιδιώτες αυτοί  που τρέχουν το πρόγραμμα. Το χρηματοδοτούν μονάχα. Την ευθύνη του σχεδιασμού, της υλοποίησης και της επίβλεψης την έχει το υπουργείο και οι υπηρεσίες του. Και όταν καταφέρουμε να επανασχεδιάσουμε το κράτος κοινωνικής προστασίας, όλα αυτά τα προγράμματα θα τα εποπτεύει το κράτος σε συνεργασία με την κοινωνία. Αυτή είναι η φιλοσοφία μας και το όραμά μας.

Δια του παραδείγματος.

Ποιες είναι οι καλές πρακτικές που εφαρμόσατε στο υπουργείο και θα πρέπει να αποτελέσουν οδηγό και για τα άλλα υπουργεία ή υπηρεσίες του κράτους;

Προέρχομαι από τον πανεπιστημιακό χώρο, ο οποίος λειτουργεί με σαφές οργανόγραμμα και χρονοδιάγραμμα. Αυτή την εμπειρία έφερα και στο υπουργείο. Συνειδητοποιώ ότι δεν είναι εύκολο να περάσει αυτή η κουλτούρα του προγραμματισμού, καθώς η δημόσια διοίκηση διαβρώθηκε για να μην λειτουργεί έτσι. Όμως, σιγά σιγά το αλλάζουμε αυτό. Φτιάχνουμε συνεχώς ad hoc ομάδες εργασίας από στελέχη των υπουργείων, εξωτερικούς ειδήμονες και πολιτικά στελέχη, που αναλαμβάνουν να μελετήσουν και να σχεδιάσουν κάθε ιδέα με αυστηρό χρονοδιάγραμμα ενδιάμεσων παραδόσεων. Έτσι μαθαίνουν να συνεργάζονται άνθρωποι από διάφορες υπηρεσίες και χώρους, να αξιοποιούν τη διεθνή εμπειρία, αλλά και να είναι αποδοτικοί. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια νέα δημοκρατική αποτελεσματικότητα. Μέχρι σήμερα, πολλές ανάλογες μελέτες δίνονταν ιδιωτικές εταιρείες και εν μέρει ακύρωναν τη δουλειά, αλλά και τις ικανότητες του υπάρχοντος προσωπικού. Όπως έχει πει και ο Ευκλείδης Τσακαλώτος η νοοτροπία στο δημόσιο θα αλλάξει δια του παραδείγματος. Ελπίζουμε ότι ο τρόπος που δουλεύουμε, το πάθος πουδείχνουμε για να ολοκληρώσουμε το όραμά μας, θα εμπνεύσει το προσωπικό, ανεξαρτήτως βαθμίδας και σε όλους τους τομείς.

Το σχέδιο για Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Μέχρι στιγμής τα μέτρα που έχουν παρθεί είναι είτε πυροσβεστικά είτε μεμονωμένα. Υπάρχει στιγμή ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανοικοδόμησης της κοινωνικής πολιτικής;

Εάν οργανώσετε τις επτά κατηγορίες ευάλωτων κοινωνικών ομάδων σχεδιάζοντας  τρία επίπεδα, τότε θα έχετε σχηματοποιήσει το όραμά μας. Στο πρώτο επίπεδο  είναι η καθημερινή άμεση παρέμβαση, που περιλαμβάνει επιδόματα, δομές και προγράμματα. Πρόκειται για τις άμεσες ενέργειες πρόληψης και στήριξης όσων  έχουν ανάγκη, με τον εντοπισμό αυτών των ανθρώπων και των πρώτων ενεργειών που πρέπει να γίνουν για να τους οδηγήσουμε στα επόμενα βήματα. Σε αυτό το  επίπεδο εντάσσονται και τα Κέντρα Κοινότητας που θεσμοθετήσαμε, τα οποία αλλάζουν την κουλτούρα των δήμων και θα καταγράφουν όσους έχουν ανάγκη, την ίδια ώρα που θα τους παρέχουν τις πρώτες υπηρεσίες στήριξης. Στο δεύτερο επίπεδο είναι τα ιδρύματα, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ, τα οποία έχουν ανεκμετάλλευτο, ακόμα και μη καταγεγραμμένο πλούτο και είναι κλειστά στην κοινωνία. Αυτό το επίπεδο θα το αναμορφώσουμε. Στο τρίτο επίπεδο βρίσκεται η αποϊδρυματοποίηση και η ένταξη στην κοινωνία και την εργασία. Διότι οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες δεν πρέπει να είναι εκτός της κοινωνίας, δεν πρέπει να είναι άνθρωποι εξαρτώμενοι από το κράτος. Το κράτος οφείλει να τους βοηθήσει και να τους δώσει τα εφόδια ώστε να ανεξαρτητοποιηθούν και να πάρουν τις ζωές τους στα χέρια τους. Όταν εφαρμοστεί αυτό το σχέδιο, θα  δείτε ότι και η κοινωνία θα αλλάξει, θα δεχτεί αυτούς τους ανθρώπους ως ισότιμους πολίτες, που είναι. Γι’ αυτό επεξεργαζόμαστε έναν νέο νόμο-πλαίσιο, δηλαδή το Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Πώς αυτοί οι άνθρωποι θα βρουν εργασία όταν, για παράδειγμα οι απεξαρτημένοι ή οι πρώην κρατούμενοι, κουβαλάνε το στίγμα των κοινωνικά αποκλεισμένων;

 Το κράτος οφείλει να διαπαιδαγωγεί την κοινωνία. Δείτε το εμβληματικό  παράδειγμα της αλληλεγγύης που έχει δείξει ο κόσμος στους πρόσφυγες. Ο  λόγος των προηγούμενων κυβερνήσεων απέναντι στους μετανάστες και τους πρόσφυγες ήταν ακραία ρατσιστικός και έσπερνε το φόβο. Αυτή η ρητορική  έθρεψε το φασισμό, γέννησε τις εικόνες κυνηγητού ανθρώπων επειδή είχαν άλλο χρώμα δέρματος, έχτισε τείχη ανάμεσα σε ανθρώπους. Εμείς δηλώσαμε από  την αρχή πως θα σκύψουμε πάνω στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, δώσαμε το σήμα στην ελληνική κοινωνία να κάνει το ίδιο. Και σήμερα βλέπουμε αντί για πογκρόμ, να στήνονται χωριά αλληλεγγύης, να φιλοξενούνται σε σπίτια  άνθρωποι διωγμένοι από τη χώρα τους, να ετοιμάζονται φαγητά και να συλλέγονται ρούχα και απαραίτητα είδη. Σε αυτή τη λογική θα συνεχίσουμε σε όλη την κοινωνία, ώστε κανένας να μην είναι απόβλητος. Θα δώσουμε, λοιπόν, κίνητρα να προσληφθούν άνθρωποι από τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, θα δημιουργήσουμε προγράμματα κατάρτισης, την ίδια ώρα που θα έχουν ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους και υποστηρικτικές ομάδες στο πλευρό τους.

Αυτό το σχέδιο που ετοιμάζετε πότε θα αποτυπωθεί υπό τη μορφή νόμου;

Ο νόμος πλαίσιο για Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Αλληλεγγύης που ετοιμάζουμε ελπίζω πως πριν το τέλος του χρόνου θα αποτελεί νόμο του κράτους. Και σπεύδοντας να προλάβω τους πρόθυμους επικριτές σας λέω πως το σχέδιό μας θα είναι υπό την πλήρη εποπτεία του κράτους, σε κάθε ένα από τα τρία αυτά επίπεδα. Θα ορίζει τις υποχρεώσεις του κράτους, των δικαιούχων και των ωφελούμενων. Ακόμα θα ορίζει τις διαδικασίες πρόσληψης και εξέλιξης του προσωπικού, που ήδη εργάζεται σε όλα αυτά τα ιδρύματα, που λειτουργούν σήμερα, αλλά κανείς ποτέ δεν οργάνωσε ούτε επίβλεψε. Καταλαβαίνετε,   λοιπόν, πως θα υπάρχει πλήρης επίβλεψη της τοπικής αυτοδιοίκησης και του κράτους για τον κάθε έναν ωφελούμενο, αλλά και για την κάθε υπηρεσία και δομή που βρίσκεται υπό την εποπτεία μας. Έτσι, θα χτίσουμε και μια νέα κουλτούρα διοίκησης, αποτρέποντας τη δημιουργία ενός νέου πελατειακού συστήματος σε κάθε ένα από τα τρία επίπεδα.

Πηγή: Εφημερίδα «Η εποχή»